Dönüşen ve Dönüştüren Hukuk: Legal Design
Hava gibi, su gibi, barınma gibi adalet de temel bir ihtiyaçtır. Hukuk bilimi ve çevresinde ortaya çıkan hukuk meslekleri adalete erişim üzerine kafa yorar, bu doğrultuda faaliyet gösterirler. Son yıllarda hız kazanan dijital dönüşümün de etkisiyle disiplinlerarası alanlar öne çıkmaya başlamıştır. Hukuk ve tasarımın bir araya gelmesi sonucu “legal design” alanı ortaya çıkmıştır. Bu yazıda Legal Design’ın nasılını, nedenini, ortaya çıkardığı istihdam alanlarını, gelişimini inceleyeceğiz.
Legal Design nedir?
Legal design, Türkçe tabiriyle hukukta tasarım, adından da anlaşılacağı üzere tasarım düşüncesinin hukuki bilgi, hizmet ve sistemlere uygulanmasını ifade etmektedir. Bu sayede hukukun daha kullanıcı dostu, anlaşılır ve erişilebilir kılınması amaçlanmaktadır.
Problem çözmede yaratıcılık, müşteri odaklı hizmet, tasarım yoluyla anlaşılabilirlik ve güçlü iletişim amaçlanarak; gelişmiş hukuki sistemler ve organizasyonlar, hedef kitleye yönelik yenilikçi ürün ve hizmetler tasarlanması hukukta tasarımın akla gelen ilk örnekleridir.
Tasarım türleri
Tasarım yalnızca yazı tipi, renk, şablon gibi kavramlarla sınırlandırılarak bir şeyi yalnızca kağıt üzerinde ilgi çekici hale getirmeye indirgenmemelidir. Çözüm odaklı, yenilikçi, insan merkezli bir yaklaşımdır. Keşfetme, inşa etme, test etme, geliştirme ve uygulama aşamalarından oluşan sürecin adıdır.
Tasarımı belli başlı türlerle sınıflandırabiliriz.
1-Bilgi tasarımı
Bilgi tasarımı, karmaşık bilgilerin anlaşılır, erişilebilir ve etkili bir şekilde iletilmesini sağlamak için tasarım prensiplerini ve yöntemlerini kullanma sürecidir. Verilerin, istatistiklerin, metinlerin, grafiklerin, diyagramların ve diğer görsel unsurların etkili bir şekilde organize edilmesi ve sunulmasıyla ilgilenir.
Legal design alanında bilgi tasarımı hukuki metne erişimi ve metni anlamayı kolaylaştırmak üzere kullanılabilmektedir. Akademik metinlerin, hukuki belgelerin, sözleşmelerin bir üst paragrafta da zikredilen grafik, diyagram, zihin haritası hatta özgün illüstrasyon içerikleri vasıtasıyla hukukta bilgi tasarımı yapılabilmektedir.
2-Ürün tasarımı
Ürün tasarımı, bir kullanıcının problemini çözmek için bir aracın nasıl inşa edileceğine odaklanır. Bir ihtiyacı çözecek, bir boşluğu dolduracak, kullanıcıların onu satın almasını ve kullanmasını sağlayacak bir uygulama, web sitesi vb. oluşturmak için kullanılır.
3-Hizmet tasarımı
Hizmet tasarımı, diğer tasarım türlerini hedef kitle için bir dizi deneyim oluşturmak üzere bir araya getirmektedir. Bir kullanıcının sorundan çözüme giden yolculuğu ve bu yol boyunca kullanıcının deneyiminin nasıl iyileştirilebileceğine odaklanır.
4-Organizasyon tasarımı
Organizasyon tasarımı, insanların nasıl birlikte çalışabileceklerine ve senkronize olarak nasıl daha iyi sonuçlar elde edebileceklerine odaklanır.
5-Sistem tasarımı
Sistem tasarımı, geniş ölçekli ürünleri, hizmetleri, iletişimleri ve etkileşimleri büyük ve devam eden bir insan sistemi halinde koordine etmeye çalışan en geniş çaplı tasarım türüdür. Yeni bir mahkeme işleyişi, yeni bir kurumun oluşturulması, eğitim müfredatının oluşturulması gibi örnekler verilebilir.
Legal Design metoduyla geliştirilmiş örnek projeler
Dünya üzerinde legal design üzerine muhtelif üniversitelerde faaliyet gösteren araştırma laboratuvarları, legal design stüdyoları, legaltech firmaları faaliyet göstermektedir. Henüz yeni gelişmekte olan bir alan olduğundan dolayı ülkemizde bu alanda ortaya konan girişimler de ne yazık ki çok sınırlı durumdadır. Adalete erişim, hukukun daha anlaşılır ve yaygın bir hale gelmesi açısından üzerine çalışılması son derece önem arz eden bir alandır.
Hukuk eğitiminde legal design
The Legal Design Lab: Stanford Üniversitesi bünyesinde faaliyet gösteren bir legal design laboratuvarıdır. Hukuk sistemini daha adil ve erişilebilir hale getirebilecek projeler üzerine çalışmaktadır.
Law & Design Co-Lab: Law + Design CoLab, hukuk eğitiminde ve hukuki hizmetlerde tasarım düşüncesini teşvik eden bir laboratuvardır. Legal design projeleri gerçekleştirir ve hukukun daha erişilebilir ve anlaşılabilir hale getirilmesi için çalışır.
Lawbore: City Üniversitesi Hukuk Fakültesi tarafından oluşturulan lawbore.net üzerinde, hukuk öğrencileri için özel olarak seçilmiş ve görselleştirilerek sınıflandırılmış mevzuat, doktrin, ilgili kurum ve kuruluşların web sayfaları ve benzerlerinden oluşan 1000’den fazla link bulunuyor.
Sözleşmelerin ve hukuki belgelerin tasarımı
World Commerce & Contaracting Foundation tarafından hazırlanan Sözleşme Tasarımı ve Sadeleştirme Araştırması ve Sözleşme Tasarımı Model Kütüphanesi bu alanda ortaya konulmuş en nitelikli örneklerden birisidir.
Stephanie Passera: Sözleşme tasarımı ve sadeleştirme konusunda uzmanlaşmış bir bilgi tasarımcısı. Kuruluşların sözleşmelerini, politikalarını ve diğer belgelerini kullanıcı dostu, daha basit ve etkili araçlara dönüştürmelerine yardımcı olan Passera Design’ın kurucusudur. Bilgi ve hizmet tasarımı, tasarım odaklı düşünme, kullanıcı araştırması ve arayüz tasarımıyla ilgilenmektedir.
Passera; aynı zamanda, sanal bir sözleşme yönetim platformu olan Juro ile birlikte çalışmaktadır.
Legal Design Stüdyoları
Vitta Design bu anlamda karşıma çıkan ilk ve aydınlatıcı örneklerden birisi. Brezilya’da özel bir görsel hukuk stüdyosu olarak faaliyet gösteren Vitta Design’ın çalışmalarını incelemenizi tavsiye ederim.
Yine yakın zamanda karşıma çıkan bir legal design stüdyosu Patroon, Hollanda’da faaliyet gösteriyor. Web sitesi üzerinde örnek çalışmaları ve legal design hakkında da birçok açıklayıcı metin bulunmakta.
Legal Design nasıl öğrenilir?
Legal design alanında birtakım eğitimler, atölyeler, yarışmalar düzenleyen kuruluşlar mevcut. İnternet üzerinden araştırdığım kadarıyla bunlara Lawyers Design School, Legal Design Jam, Legal Design Turkey gibi isimleri örnek olarak gösterebilirim. Ancak henüz hiçbirini deneyimleme fırsatı bulamadığım için herhangi birini tavsiye edemem.
Benim bu konu hakkındaki düşüncem kalıplara bağlı kalmamaktan, kendimizi sınırlandırmamaktan yana. Yaşadığımız çağ itibariyle bilgiye ulaşmak çok zor değil. Hukuk eğitimi almış birinin tasarım odaklı düşünme becerisi kazanmasıyla legal design alanında nitelikli işler ortaya koyabileceğine inanıyorum. Herhangi bir yerden UI, UX, grafik tasarım, illüstrasyon gibi araç ve disiplinler üzerine eğitim alınabilir.
Diğer faydalı linkler
Law by Design (Margaret Hagan): Bu kitap, Hukuk Deneyiminin nasıl iyileştirilebileceğine ve bunu yapmak için yeni, yaratıcı, deneysel fikirlerin nasıl başlatılacağına odaklanmaktadır. Okuyucular, tasarım sürecinin temellerinin yanı sıra bunun hukuk alanında nasıl uygulandığını ve son olarak da bunu nasıl öğrenip kuruluşlarında uygulayabileceklerini öğrenecekler.
Visual Law Library: Öğrencilere, avukatlara ve hukuku daha iyi anlamak isteyen herkese açık zengin bir kaynak. İnsanların ilgi çekici, kullanıcı dostu içerik yoluyla hukuku öğrenmeleri için kapsamlı ve etkileşimli bir kaynak oluşturmak amacıyla başlanmış geniş çaplı bir görsel hukuk projesinin ilk versiyonudur.
Open Law Lab: Yine Margaret Hagan tarafından hazırlanan bu blog sayfası üzerinden de ufuk açıcı bilgi ve örneklere ulaşabilirsiniz.
Ayrıca, Legal Design Türkiye ve LawPodcast Medya işbirliği ile gerçekleştirilen Hukukta Tasarım Podcast serisi de benim açımdan dinlemesi keyifli ve son derece bilgilendirici oldu. İlgililerine tavsiye ederim.
Bonus
Turkcell, Türkiye’de bir lexathon etkinliği düzenliyor. Sanırım bu yıl ilki düzenlenecekti fakat deprem nedeniyle ileri bir tarihe ertelendi. Legal design, Legal-tech, kısaca hukukta inovasyon alanına ilgi duyan öğrenci arkadaşlar arzu ederlerse bu etkinliğe katılabilirler.
